Baza wiedzy

Dziedziczenie ustawowe zostało szczegółowo określone przez przepisy kodeksu cywilnego (k.c.) i obowiązuje w sytuacji braku testamentu lub jego nieważności. Ta forma dziedziczenia nie jest więc zależna od woli zmarłego. W niniejszym artykule omówimy kluczowe aspekty prawne związane z procesem dziedziczenia ustawowego. 

Zasady i kolejność dziedziczenia ustawowego 

Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu lub sporządzony dokument nie spełnia określonych wymogów prawnych, spadek jest dziedziczony według przepisów zawartych w kodeksie cywilnym (od art. 926 do art. 935). 

Obowiązuje następująca kolejność dziedziczenia ustawowego:

• W pierwszej kolejności do spadku są powołane dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Wszyscy dziedziczą w równych częściach, z zaznaczeniem, iż część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, wtedy jego udział spadkowy przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. 
• W przypadku braku dzieci lub ich zstępnych, dziedziczą małżonek (1/2 spadku) oraz rodzice spadkodawcy (każdy z nich po 1/4 spadku). 
• W przypadku braku małżonka i zstępnych, cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy. Jeśli jeden z rodziców lub oboje nie żyją, wtedy ich udział spadkowy jest dzielony w równych częściach między rodzeństwem spadkodawcy lub ich zstępnymi.
• Przy braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi. 
• W przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy lub ich zstępnym, którzy dziedziczą w częściach równych. 
• Ostatni spadkobiercy ustawowi to gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa – jeśli nie jest możliwe ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce lub spadkodawca mieszkał za granicą. 

Co ważne, przepisy dziedziczenia ustawowego nie są stosowane w przypadku, gdy małżonek pozostaje w separacji lub jest po rozwodzie ze spadkodawcą. Ponadto nie mogą dziedziczyć osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia, zrzekły się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy w formie aktu notarialnego (jeszcze za życia spadkodawcy) lub osoby, które nie dożyły chwili otwarcia spadku. Z kolei zgodnie z art. 927 §2 k.c. dziecko w chwili poczęcia może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. 

Dzieci przysposobione i pasierbowie a dziedziczenie ustawowe 

Przysposobienie pełne: przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnym tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego (art. 936 §1 k.c.).

Przysposobienie niepełne: przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, ale nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego (art. 937 k.c.). 

W art. 934 k.c. czytamy, że w przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia ustawowego, spadek przypada w równych częściach tym dzieciom małżonka spadkodawcy (jego pasierbom), których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. 

Czy można odrzucić spadek ustawowy?

Spadkobierca ustawowy ma prawo do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w okresie 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu dziedziczenia (art. 1015 §1 k.c.). Procedura może być przeprowadzona u notariusza lub w sądzie. W takiej sytuacji spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Odrzucenie spadku powoduje, że cały udział spadkowy spadkobiercy zostaje przeniesiony na jego zstępnych. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane (art. 1018 §2 k.c.).