05
4.2019
Mediacje rozwodowe. Jak często są stosowane w polskich sądach – statystyki na przełomie lat.
Mediacja to proces, w którym uczestniczą skonfliktowane ze sobą strony oraz mediator. Służy do pomocy przy rozwiązywaniu i wyjaśnianiu sporów oraz ustalaniu planów działania. Mediator jest wybierany albo przez strony albo przez sędziego z listy stałych mediatorów. Jego zadaniem jest kierowanie rozmową oraz dbałość o to, by każdy z uczestników mógł się swobodnie wypowiedzieć i zostać wysłuchanym. Mediacja ma za zadanie rozwiązać istniejące spory i wypracować kompromis oraz zgodne stanowisko. W postępowaniu tym wymagana jest dobrowolność udziału stron oraz poufność. Mediacja może być prowadzona przed wniesieniem sprawy do sądu (mediacja pozasądowa), albo po wszczęciu postępowania – na podstawie postanowienia sądu. Zawsze jednak konieczna jest zgoda stron na jej przeprowadzenie. Mediacja może być przeprowadzona w każdego rodzaju sprawach.
Z każdym rokiem świadomość mediacji rośnie, jednakże nadal w ujęciu ogólnym tą formę załatwienia spraw wybiera niewiele osób. Za przyczyny obecnego, niskiego stan mediacji w Polsce wskazuje się głównie na niewystarczającą wiedzę o mediacji.
Problem niewielkiego odsetka spraw kierowanych do mediacji nie jest specyficzny jedynie dla Polski, ale dotyczy całej Unii Europejskiej. Analizy przeprowadzone w 28 krajach UE pokazują, że mimo niewątpliwych korzyści, jakie płyną z mediacji, w sprawach cywilnych i gospodarczych mediacja jest wykorzystywana w UE w mniej niż 1% spraw. Pod względem liczby mediacji Polska plasuje się na czwartym miejscu (razem z Węgrami) za krajami, gdzie mediacja ma długą tradycję (Niemcy, Holandia, Anglia) lub pierwsze spotkanie z mediatorem ma charakter obligatoryjny dla niektórych spraw (Włochy).[1]
Ogólne statystyki dotyczące postępowań mediacyjnych w sprawach cywilnych (bez rozróżnienia na przedmiot spraw) w sądach okręgowych pokazują tendencję wzrostową stosowania mediacji. W 2006 roku skierowano do mediacji na podstawie postanowienia sądu 1053 sprawy, cztery lata później spraw tych było już 1535, w 2012 roku 1915, a w 2015 roku 2526[2] Według kolejnego zestawienia, Postępowanie mediacyjne w świetle danych statystycznych sądy rejonowe i okręgowe w latach 2006-2016 oraz I półroczu 2017 roku Wydziału Statystycznej Informacji Zarządczej Departament Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwo Sprawiedliwości, w 2016 roku przed sądami okręgowymi odbyło się 3616, a w I połowie 2017 roku było ich już 1935.[3]
Mediacje w sprawach o rozwód i separację zostały uregulowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego w art. 436, art. 4452 , oraz w art. 1831 – 18315.
W sprawach o rozwód lub separację, mediacje mogą być przeprowadzone na wniosek stron, a także na podstawie decyzji sądu – za zgodą stron. Sprawa może zostać skierowana do mediacji, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, nawet wtedy, gdy postępowania zostało zawieszone (art. 436 § 1 kpc). Sprawa może zostać skierowana do mediacji także w przedmiocie pojednania stron (art. 436 § 2 kpc). W każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację (art. 4452 kpc).
Zgodnie z danymi generowanymi przez Ministerstwo Sprawiedliwości z 2014 roku, najwięcej, bo ponad 1% spraw zostało skierowanych do mediacji w sprawach cywilnych w sądach okręgowych w okręgu opolskim, gliwickim, katowickim, bielskim, krakowskim oraz tarnowskim. Statystyki jednoznacznie wskazują również, iż w sądach okręgowych- czyli tych, które jako jedyne są właściwe do orzekania rozwodów zgodnie z art. 17 kodeksu postępowania cywilnego- największa skuteczność mediacji cywilnych dotyczy rozwodów (12 z 91 umorzonych w ten sposób spraw) oraz ochrony dóbr osobistych (8 z 91).[4] Według danych Wydziału Statystycznej Informacji Zarządczej Departament Strategii i Funduszy Europejskich Ministerstwo Sprawiedliwości, w Sądzie Okręgowym w Opolu w 2016 roku przeprowadzono ogółem 75 postępowań mediacyjnych, a w I półroczu 2017 roku- 38. Co więcej, liczba ugód w Polsce zawartych w sprawach cywilnych w roku 2013 wynosiła 1073, natomiast w 2016 roku 1650.[5]
Małżonkowie zarówno przed wszczęciem postępowania rozwodowego, jak i w jego toku mogą skorzystać z mediacji. Ta forma radzenia sobie z konfliktem jest bardzo przydatna zwłaszcza przy tego rodzaju postępowaniach. Rozwody nie rzadko są bardzo emocjonalne oraz stresujące, z uwagi na swój charakter, kończą bowiem pewien etap w życiu stron. Psychiatrzy Thomas Holmes oraz Richard Rahe opracowali słynną listę najbardziej stresujących sytuacji życiowych człowieka, na której na drugim miejscu znajduje się właśnie rozwód.[6] Mediacja pomaga przebrnąć stronom przez to postępowanie w spokojnej i dobrej atmosferze, przy udziale osoby trzeciej, bezstronnej i obiektywnej. Wyrok rozwodowy kształtuje wiele aspektów dalszego życia stron oraz ich dzieci. Warto zatem na drodze mediacyjnej określić jakie będą warunki rozstania, w tym sposobu rozstania: z winą czy bez orzekania o winie, ustalenia sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania, wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi stron, regulacji kontaktów z dziećmi oraz wysokości alimentów. Tematy rozmów mediacyjnych wybierają same strony, nikt nie narzuca im konieczności mediacji w konkretnej sprawie.
Mediacja znacząco przyczynia się to do szybszego zakończenia postępowania sądowego. Nie tylko dla stron jest to korzystniejsze, na takim załatwieniu sprawy zyskają również małoletnie dzieci małżonków, którym należy minimalizować wszelkie negatywne konsekwencje rozstania rodziców.
Protokół z mediacji nie zawiera żadnych ocen ani stanowisk stron. Mediacja może zakończyć się zawarciem wspólnie wypracowanej ugody, którą podpisują strony. W sprawie rozwodowej i w sprawie o separację może zakończyć się pojednaniem lub porozumieniem małżonków bądź wypracowaniem zgodnych stanowisk procesowych, które są podstawą dla rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Konieczną czynnością, którą dokonuje mediator jest doręczenie stronom odpis protokołu, a następnie przekazanie sądowi protokołu oraz ugodę, jednakże wtedy i tylko wtedy gdy została zawarta. Zatwierdzona przez sąd ugoda ma moc prawną ugody zawartej przed sądem i kończy postępowanie. Sąd na wniosek strony zatwierdza ugodę zawartą przed mediatorem. Co ważne tak zawarta ugoda ma taką samą moc prawną jak wyrok. Oznacza to, że w razie niewykonywania zapisów tej ugody przez jedną ze stron, istnieje możliwość wyegzekwowania jej na drodze egzekucji. Jest to możliwe ponieważ sąd nadaje ugodzie klauzulę wykonalności, dzięki której komornik może wszcząć postępowanie egzekucyjne.
Kolejną korzyścią mediacji są niższe koszty przeprowadzenia rozstania stron w porównaniu z kosztami sądowymi, związanymi z przeprowadzeniem pełnego postępowania sądowego. Do kosztów mediacji należy wynagrodzenie mediatora i wydatki przez niego poniesione (art. 1835 kpc). Wynagrodzenie mediatora w zakresie mediacji sądowych reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotom wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 921). Koszty mediacji co do zasady ponoszą strony. Są one zazwyczaj ponoszone po połowie, chyba że strony ustalą inny sposób rozliczeń. Dodać trzeba, że jeżeli strona wnosiła o zwolnienie od kosztów sądowych i otrzymała na to zgodę sądu, zwolnienie to rozciąga się również na postępowanie mediacyjne.
W postępowaniu mediacyjnym, do którego doszło na podstawie postanowienia sądu wysokość wynagrodzenia mediatora w sporach niemajątkowych wynosi 150 zł za pierwsze posiedzenie mediacyjne, a za każde następne posiedzenie – 100 zł. Jeśli postępowanie dotyczy praw majątkowych, wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu (nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2.000 zł). Zwrotowi podlegają też wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji, w tym opłata za wynajem pomieszczenia do 70 zł za posiedzenie. Do kosztów mediacji dolicza się podatek VAT. Niezależnie od wyniku sprawy, sąd może nałożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów wywołanych nieusprawiedliwioną odmową udziału w mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę. Jeśli dojdzie do zawarcia ugody, która jest wynikiem mediacji, strona otrzyma zwrot 75% opłaty sądowej, którą zapłaciła wnosząc sprawę do sądu.W przypadku mediacji, do której doszło nie na podstawie postanowienia sądu, wysokość wynagrodzenia mediatora i zwrot jego wydatków wynikają z cennika ośrodka mediacyjnego lub strony uzgadniają je razem z mediatorem przed rozpoczęciem mediacji. W tym kontekście stosowanie mediacji jest nie tylko formą zachęty do rozwiązywania spornych.
Kończąc, dodać trzeba, iż od stycznia 2016 r. weszły w życie przepisy ustawy dotyczące wspierania polubownych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych, wprowadzone ustawą z dnia 10 września 2015 r. (Dz.U. 2015 poz. 1595). Pozew o rozwód złożony po 1 stycznia 2016 r. powinien zawierać informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Niezamieszczenie w pozwie rozwodowym wyżej wymienionych informacji bądź wyjaśnienia będzie stanowiło brak formalny pisma. W konsekwencji możemy się spodziewać wezwania przewodniczącego do uzupełnienia pozwu w trybie art. 130 kpc, a nieuzupełnienie braków w terminie skutkować będzie zwrotem pisma.
W tym kontekście stosowanie mediacji jest nie tylko formą zachęty do rozwiązywania spornych kwestii w sposób polubowny, ale także staje się obowiązkiem stron przed wytoczeniem sprawy na drogę sądową. Mediacja powinna być zatem pierwszą myślą osoby chcącej się rozwieść. W razie trudności z jej przeprowadzeniem na skutek np. braku chęci drugiej strony do zakończenia sporu w tej formie, należy rozważyć kolejne kroki.. W razie trudności z jej przeprowadzeniem na skutek np. braku chęci drugiej strony do zakończenia sporu w tej formie, należy rozważyć kolejne kroki.
Źródło:
[1] https://www.mediacja.gov.pl/files/doc/rk-mediacje-agrotec-02.09.pdf
[2] https://www.mediacja.gov.pl/Statystyki.html
[3] https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/publikacje/,
[4] https://www.mediacja.gov.pl/files/doc/rk-mediacje-agrotec-02.09.pdf
[6] http://www.publikacje.edu.pl/pdf/12179.pdf, – Stres psychologiczny. Przyczyny, reakcje organizmu, skutki i osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem Katarzyna Olejnik, Szymon Olejnik.