Baza wiedzy

Wstęp

Sam fakt istnienia czegoś takiego jak obrona konieczna jest znane dużej ilości osób, również tym, którzy na co dzień nie obcują z prawem w praktyce. Sprawa wygląda już inaczej, jeśli chodzi o dokładną definicję i przesłanki. Jako że jest to instytucja, którą naprawdę warto znać, w niniejszym artykule wytłumaczymy Państwu, czym jest obrona konieczna, jakie są jej granice i co grozi za ich przekroczenie.

 

Podstawowe informacje

Obrona konieczna wynika z art. 25 Kodeksu karnego, który mówi, że “nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem”.

Generalnie rzecz biorąc, o obronie koniecznej mówimy więc wtedy, gdy czyn danej osoby wypełnia znamiona czynu karalnego, czyli w takim powszechnym rozumieniu “jest przestępstwem”, ALE jeśli jest to działanie podjęte w celu odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na dobro chronione prawem, to taki czyn NIE JEST przestępstwem, co oznacza, że działanie danej osoby jest legalne i nie można pociągnąć jej do odpowiedzialności karnej.

Rozłóżmy ten przepis na czynniki pierwsze, zaczynając od “nie popełnia przestępstwa”. Tak jak już wspomnieliśmy, jeśli dana osoba działa w stanie obrony koniecznej, to nie można pociągnąć jej do odpowiedzialności karnej (o przekroczeniu granic obrony powiemy w dalszej części).

 

Zamach

Pojęcie “zamachu”, które występuje w art. 25, jest bardzo ważne, bo odróżnia obronę konieczną od innej, podobnej instytucji, mianowicie stanu wyższej konieczności, o którym opowiemy w innym artykule. “Zamach” to działanie człowieka, a więc obrona konieczna to uchronienie siebie (swojego zdrowia, życia, mienia itd.) czy też innego dobra prawnego, przed bezprawnym, bezpośrednim działaniem innej osoby.

Bezpośredniość zamachu

Aby mówić o obronie koniecznej, zamach musi być bezpośredni. Oznacza to, że zamach musi być skierowany konkretnie przeciwko temu dobru, które chcemy ochronić, np. przeciwko naszemu życiu czy zdrowiu, zdrowiu lub życiu innej osoby itd. Nie może to być działanie pośrednie. Ponadto, działanie, przed którym chcemy się uchronić, musi powodować natychmiastowe niebezpieczeństwo, czyli musi grozić danemu dobru w tym samym momencie, gdy my podejmujemy jakieś zachowanie, żeby się przed nim ochronić (czyli obroną konieczną nie będzie działanie przedwczesne, ani działanie podjęte po całym “zajściu”).

Bezprawność zamachu

Oprócz tego, że zamach musi być bezpośredni, to musi go również cechować bezprawność. Obroną konieczną nie będzie więc np. “ochrona” przed działaniem funkcjonariusza w celu zatrzymania jakiejś osoby, jeśli założymy, że funkcjonariusz działał w zakresie prawa i swoich uprawnień. Zamach będzie bezprawny, jeśli jest niezgodny z obowiązującym prawem.

Dobro chronione prawem

Są to m.in. zdrowie, życie ludzkie, mienie. Nie chodzi wyłącznie o dobro, które “posiada” osoba odpierająca zamach, ale może to być również dobro innej osoby, co oznacza, że obroną konieczną będzie również działanie w celu odparcia zamachu na dobro innej osoby.

 

Kiedy nie będziemy mieć do czynienia z obroną konieczną?

• kiedy nie występuje żaden zamach,
• gdy zamach nie znalazł się jeszcze w stadium bezpośredniości, a więc jest hipotetyczny,
• w momencie gdy niebezpieczeństwo już ustało, a więc podejmujemy spóźnione działanie,
• kiedy zamach nie jest bezprawny,
• jeśli sprawca nie jest świadom okoliczności zamachu lub podejmuje działanie, ale nie w celu odparcia zamachu (ale np. chciał po prostu wyrządzić szkodę drugiej osobie).

Przekroczenie granic obrony koniecznej – informacje ogólne

Art. 25 § 2 Kodeksu karnego ustanawia granice obrony koniecznej. Przekroczenie tych granic może poskutkować pociągnięciem broniącego się do odpowiedzialności karnej, ale ustawodawca w treści przepisu przewiduje również możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia. Oznacza to, że przekraczając granice obrony koniecznej popełnia się przestępstwo, jednak kłopotliwa sytuacja w jakiej znalazła się osoba broniąca zagrożonego dobra stanowi okoliczność łagodzącą zasady odpowiedzialności karnej takiej osoby. Przekroczeniem granic obrony koniecznej będzie np. zastosowanie sposobu obrony niewspółmiernego do niebezpieczeństwa, np. pobicie osoby, która chciała ukraść nam portfel.

Przekroczenie granic obrony koniecznej a wdarcie się do mieszkania

Co istotne, według § 2a tego samego artykułu, karze nie podlega osoba, która przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące.

 

Wdarcie się do mieszkania, lokalu lub domu – kiedy przekroczenie granic obrony koniecznej będzie rażące?

Można wymienić tutaj przykładowo sytuację, gdy ktoś wdziera się do naszego mieszkania, a w wyniku podjętego przez nas działania traci życie. Nie mówimy tutaj, rzecz jasna, o sytuacji, gdy włamywacz pierwszy będzie próbował takie działania podjąć. Generalnie rzecz biorąc, dużo zależy od dobrej argumentacji obrońcy lub pełnomocnika oraz od składu sędziowskiego, aby jak najpełniej opisać i zrozumieć stan faktyczny w danej sprawie.

Jeśli dana osoba przekroczyła granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu, nie podlega karze.

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że nasz artykuł nieco przybliżył Państwu pojęcie obrony koniecznej. Jeśli mają Państwo w tym zakresie jakieś pytania, zapraszamy do kontaktu oraz do bieżącego śledzenia innych wpisów, jakie publikujemy. W najbliższym czasie podejmiemy również temat innego kontratypu z gruntu prawa karnego, mianowicie stanu wyższej konieczności.