Baza wiedzy

Odpowiedzialność cywilna to obowiązek ponoszenia konsekwencji działań własnych lub innych osób, za których zachowanie jesteś odpowiedzialny. W polskim prawie wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności cywilnej — deliktową i kontraktową. W niniejszym artykule omówimy różnice między nimi oraz wskażemy, jakie muszą zaistnieć przesłanki, aby osoba poszkodowana mogła ubiegać się o odszkodowanie. 

Odpowiedzialność deliktowa

Zasady odpowiedzialności cywilnej deliktowej reguluje art. 415 k.c. „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Z odpowiedzialnością deliktową mamy do czynienia w sytuacji, gdy szkoda została wyrządzona w wyniku czynu niedozwolonego, a także działania lub zaniechania, które doprowadziło do jej powstania. 

Wyróżniamy odpowiedzialność deliktową:

• na zasadzie winy — w tym przypadku w celu otrzymania odszkodowania konieczne jest udowodnienie winy sprawcy, działanie może być umyślne lub nieumyślne,
• na zasadzie ryzyka — w tym przypadku nie trzeba udowadniać winy, ta zasada jest stosowana w sytuacji, gdy sprawca nie wyrządził szkody w sposób bezpośredni, wśród przykładów zawartych w k.c. wymienia się takie zdarzenia jak: szkoda wyrządzona przez podwładnego, zawalenie się budynku, wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu (np. z balkonu czy parapetu), odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład i odpowiedzialność samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji,
• na zasadzie słuszności — zasada ta dotyczy odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną, odpowiedzialności w braku zobowiązanych do nadzoru lub szkodę wyrządzoną przez zwierzęta. 

Poszkodowany ma prawo do ubiegania się o odszkodowanie w momencie, gdy zaistnieją następujące przesłanki:

• musi nastąpić określone zdarzenie, które spowodowało szkodę,
• działanie czy zaniechanie sprawcy było umyślne (czyn niedozwolony) lub nieumyślne, jednak wynikało głównie z niedbalstwa lub lekkomyślności,
• związek przyczynowo-skutkowy — szkoda musi być wynikiem działania lub zaniechania sprawcy,
• osoba poszkodowana musi udowodnić, iż poniosła faktyczną szkodę majątkową lub niemajątkową. 

Odpowiedzialność kontraktowa 

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa została uregulowana w art. 471 k.c., w którym czytamy, że „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. Co ważne, odpowiedzialność kontraktowa nie ma zastosowania w przypadku odszkodowania za szkodę wyrządzoną na osobie.

W takim przypadku osoba poszkodowana może ubiegać się o odszkodowanie, jeśli zaistniały poniższe przesłanki:

• zawarcie umowy, w której określono zobowiązania każdej ze stron kontraktu,
• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (niezgodnie z warunkami umowy),
• związek przyczynowo-skutkowy — szkoda wynika z działania/zaniechania dłużnika,
• poszkodowany musi wykazać, że na skutek działania dłużnika poniósł rzeczywistą szkodę. 

Zarówno odpowiedzialność deliktowa, jak i kontraktowa dążą do naprawienia szkody i spełnienia roszczeń poszkodowanego. Zadośćuczynienie może przybrać formę odszkodowania w formie wypłaty określonej sumy pieniężnej lub żądania przywrócenie rzeczy do stanu sprzed wyrządzenia szkody, bez wypłaty pieniędzy. 

Procedura ubiegania się o odszkodowanie 

Proces ubiegania się o odszkodowanie za odpowiedzialność cywilną może przebiegać na drodze ubezpieczeniowej (zgłoszenie szkody bezpośrednio do ubezpieczyciela sprawcy) lub sądowej. W obu przypadkach konieczne jest przedłożenie odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej zaistniałe zdarzenie. Mowa m.in. o zdjęciach, raportach policyjnych, dokumentacji medycznej oraz zeznaniach świadków. Wysokość odszkodowania powinna odzwierciedlać rzeczywistą wartość poniesionej szkody. W przypadku wypłaty zbyt niskiego odszkodowania strona poszkodowana ma prawo do odwołania się od decyzji ubezpieczyciela lub sądu.