Baza wiedzy

Prawo własności i prawo posiadania to dwa istotne pojęcia stosowane w polskim systemie prawnym, które, choć często używane zamiennie, mają odmienne znaczenie i różny zakres ochrony prawnej. W niniejszym artykule przyjrzymy się nieco bliżej tej kwestii, omawiając najważniejsze różnice między posiadaniem a własnością. 

Czym jest własność?

Prawo własności to fundamentalne prawo rzeczowe o charakterze bezwzględnym (uprawnienia względem rzeczy przysługują wyłącznie właścicielowi), skutecznym wobec osób trzecich (mają one obowiązek biernego poszanowania cudzej własności) i bezterminowym (prawo własności trwa przez cały czas istnienia przedmiotu własności, po śmierci właściciela przechodzi na spadkobierców). Właściciel rzeczy może z niej dowolnie korzystać, czerpać z niej pożytki i dochody oraz swobodnie nią rozporządzać poprzez jej sprzedaż, wynajem lub obciążenie. 

Takie postanowienia zostały zawarte w art. 140 Kodeksu cywilnego „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. 

Co ważne, właściciel ma pełne prawo do rozporządzania rzeczą, z kolei prawa posiadacza w tym zakresie są mocno ograniczone i wynikają z zawartego stosunku prawnego. 

Czym jest posiadanie?

Posiadanie jest stanem faktycznym, polegającym na władaniu określoną rzeczą, które może, ale nie musi być związane z prawem własności. 

W prawie cywilnym wyróżnia się dwa rodzaje posiadania:

• samoistne, gdy osoba włada rzeczą jak właściciel, nawet w sytuacji, gdy nie jest rzeczywistym właścicielem,
• zależne, gdy osoba włada rzeczą na podstawie innego tytułu prawnego, np. umowy dzierżawy lub najmu. 

W art. 336 k.c. czytamy, że „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)”.

Istnieje również możliwość posiadania poprzez służebność. To ograniczone prawo rzeczowe, które uprawnia do określonego korzystania z przedmiotu stanowiącego własność innej osoby. 

Ochrona własności i posiadania 

Zarówno właścicielowi, jak i posiadaczowi przysługuje określona ochrona prawna. Zgodnie z Kodeksem cywilnym prawo własności może być chronione przez następujące roszczenia:

• roszczenie windykacyjne, które zostało określone w art. 222 §1 k.c. “właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą”,
• roszczenie negatoryjne, które zostało określone w art. 222 §2 k.c. “przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń”,
• uzupełniające roszczenie właściciela (roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, roszczenie o wynagrodzenie za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy, roszczenie o zwrot pożytków).

Z kolei w przypadku prawa posiadania w celu ochrony można zastosować środki podejmowane na drodze sądowej lub pozasądowej. Są to głównie takie sposoby jak:

• obrona konieczna, czyli podjęcie działań w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania (zgodnie z art. 343 §1 k.c.),
• dozwolona samopomoc, która została określona w art. 343 §1 k.c. “posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób”,
• roszczenie wstrzymania budowy — zgodnie z art. 347 §1 k.c. “posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeśli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody”,

Ostatnim środkiem ochrony, rozpatrywanym na drodze sądowej jest roszczenie posesoryjne, które zostało określone w art. 344 k.c. §1 “Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem”. 

Co ważne, stan posiadania nie może być samowolnie naruszony nawet przez rzeczywistego właściciela, chyba że jego działania wynikają z określonych przepisów prawa lub właściciel dysponuje odpowiednim dokumentem, m.in. orzeczeniem sądu lub decyzją administracyjną.