Baza wiedzy

Kim jest oskarżony? Zgodnie z art. 71. § 2 Kodeksu postępowania karnego „za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania”.  Każdemu oskarżonemu w procesie karnym przysługują określone prawa, które stanowią fundament systemu prawnego obowiązującego w Polsce. Ich celem jest gwarancja uczciwego i prawidłowego przebiegu procesu, a także ochrona jednostki przed nadużyciami ze strony organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. W artykule omówimy najważniejsze prawa oskarżonego w procesie karnym.

Zasada domniemania niewinności i zasada „in dubio pro reo”

Zasada domniemania niewinności to dyrektywa, według której każdy oskarżony musi być traktowany jako osoba niewinna aż do momentu udowodnienia winy i skazania oskarżonego prawomocnym wyrokiem sądu. Zasada ta została określona w art. 42. ust. 3 Konstytucji, art. 5. § 1 Kodeksu postępowania karnego oraz w art. 6. ust. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zgodnie z tą zasadą, to na oskarżycielu spoczywa obowiązek udowodnienia winy oskarżonego. Osoba oskarżona w procesie nie musi udowadniać swojej niewinności i równocześnie nie ma także obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Z kolei zasada „in dubio pro reo”, która została określona w art. 5. § 2 k.p.k. mówi, iż w sytuacji, gdy na etapie postępowania karnego pojawią się jakiekolwiek wątpliwości (których nie da się jednoznacznie wyjaśnić), powinny być rozstrzygnięte na korzyść oskarżonego.  Zasada domniemania niewinności oraz zasada „in dubio pro reo” powstały w celu zabezpieczenia praw oskarżonego i przeprowadzenia uczciwego procesu, eliminując ryzyko sytuacji, w której dochodzi do skazania niewinnej osoby. 

Pozostałe prawa oskarżonego w procesie karnym 

Przed pierwszym przesłuchaniem, każdy oskarżony powinien zostać pisemnie poinformowany o wszystkich swoich prawach. Już na tym etapie oskarżony może skorzystać z prawa do obrońcy, który powinien być obecny podczas przesłuchania.  Oskarżonemu przysługują następujące uprawnienia:

• prawo do składania wyjaśnień lub do odmowy składania wyjaśnień czy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyny,
• prawo do obrony — oskarżony może bronić się sam lub skorzystać z pomocy obrońcy — z wyboru lub z urzędu,
• prawo do informacji o treści stawianych mu zarzutów,
• prawo dostępu do akt sprawy oraz do zapoznania się z materiałami dowodowymi,
• prawo do wnioskowania o dokonanie czynności procesowych, m.in. przesłuchanie świadka, dołączenie do akt opinii biegłego,
• prawo do zadawania pytań świadkom,
• prawo do udziału w mediacji w celu porozumienia się ze stroną pokrzywdzoną,
• prawo do skorzystania z pomocy tłumacza,
• prawo do zaskarżenia wyroku i złożenia apelacji. 

Podsumowanie

Respektowanie wszystkich praw oskarżonego w procesie karnym odgrywa istotną rolę w zapewnieniu sprawiedliwego procesu. Znajomość praw pozwala na skuteczną obronę i podejmowanie świadomych decyzji, co jest kluczowe szczególnie na etapie zatrzymania i przesłuchania. Nieocenione może okazać się również wsparcie adwokata, który najlepiej, aby był obecny już podczas przesłuchania. Pełnomocnik ustala z klientem stosowną linię obrony oraz dba o to, aby wszystkie prawa oskarżonego były przestrzegane zarówno przez organy ścigania, jak i wymiar sprawiedliwości.